Kryzys psychiczny to reakcja na zdarzenie, które utrudnia lub uniemożliwia realizację ważnego celu życiowego, rozwojowego. Towarzyszy mu silne napięcie emocjonalne, które wpływa na zdolność oceny sytuacji, poszukiwania rozwiązań i wdrożenia działań, które umożliwiłyby samodzielne poradzenie sobie. Często wiąże się z utratą równowagi i poczucia sprawczości. Może mieć charakter przejściowy, jednak w przypadku doświadczenia przedłużającego się kryzysu, może prowadzić do poważniejszych konsekwencji dla zdrowia psychicznego.
Oznaki i negatywne skutki kryzysu
Kryzys psychologiczny nie powinien być utożsamiany z chorobą. Jest reakcję zdrowego człowieka na trudne okoliczności życiowe. Może on spowodować znaczne zmiany w funkcjonowaniu, w tym
reakcjach fizjologicznych, emocjach, myśleniu i zachowaniu człowieka. Oznaki kryzysu są z reguły
bardzo zindywidualizowane a wśród nich można wyróżnić:
- nadreaktywność emocjonalną, trudności z planowaniem, monitorowaniem i hamowaniem działania,
napięcie, pobudzenie, - problemy ze snem (bezsenność lub nadmierna senność),
- problemy z jedzeniem (utrata lub wzmożenie apetytu),
- bóle głowy, brzucha, mięśni bez wyraźnej przyczyny,
- obniżenie odporności, podatność na infekcje,
- zmęczenie lub spadek energii,
- zmienność nastroju i trudności w kontroli emocji, niepokój, lęk,
rozdrażnienie, drażliwość, złość, smutek, rozpacz, brak zainteresowania, bezradność, osamotnienie, - przekonanie o braku kontroli, chaos, trudności w planowaniu, utrata wiary w siebie, poczucie niepewności, winy, wyizolowania,
- myśli rezygnacyjne i samobójcze,
- trudności z koncentracją uwagi,
- ruminacyjność (skłonność do rozpamiętywanie i ciągłego powracania w myślach do przeżywanych trudności),
- nieradzenie sobie lub niepodejmowanie prób radzenia sobie codziennymi obowiązkami, chaotyczne działania, ograniczona kontrola zachowania,
- wybuchowość, skłonność do reagowania płaczem,
- brak dbałości o siebie, nieregularne odżywianie się i picie, brak odpoczynku,
- izolowanie się, trudności w kontakcie z innymi,
- negatywne wypowiedzi o sobie, otaczającym świecie i przyszłości,
- intensywne korzystanie z Internetu, dostępu do komputera, smartfona.
Kryzys może odmiennie manifestować się w zależności od wieku
Zachowania typowe dla dzieci w wieku przedszkolnym: ssanie kciuka, moczenie
nocne, nietrzymanie moczu lub kału, bezruch, trudności w mówieniu, brak apetytu
lub nadmierny apetyt, tulenie się do rodziców, lęk przed pozostawianiem w samotności, koszmary nocne.
Zachowania typowe dla dzieci w okresie wczesnoszkolnym: drażliwość,
płaczliwość, niechęć lub zanik zainteresowania szkołą, problemy z koncentracją na
zajęciach lekcyjnych, agresywne zachowanie, ogólny niepokój, dezorientacja, lęk przed
doznaniem krzywdy, koszmary nocne.
Zachowania typowe dla nastolatków: zaprzeczanie trudnościom, pobudzenie lub
spadek energii, drażliwość, utrata zainteresowania zajęciami lubianymi i spęczaniem czasu z rówieśnikami, niechęć lub zanik zainteresowania szkołą, problemy z koncentracją na
lekcjach, zachowania buntownicze i agresywne, zachowania ryzykowne i autodestrukcyjne, zaburzenia snu i jedzenia, objawy psychosomatyczne, gniew, tendencja do obwiniania innych za negatywne wydarzenia.
Przedłużający się stan kryzysu może doprowadzić do trudności w realizacji codziennych obowiązków, zaburzenia relacji z innymi. Może być także podłożem rozwoju poważnych problemów emocjonalnych
lub zaburzeń psychicznych, np. depresji, zaburzeń lękowych, uzależnień
behawioralnych lub od substancji psychoaktywnych, zachowań autodestrukcyjnych.
Dzieje się tak, ponieważ osoby w kryzysie poszukują rozwiązań i sposobów, które pomogą im zredukować silne napięcie emocjonalne i poprawić samopoczucie.
Żródła:
Badura-Madej, W. (1999). Wybrane zagadnienia interwencji kryzysowej. Poradnik dla
pracowników socjalnych. Katowice: Wydawnictwo „Śląsk”.
James, R .K., Gilliland, B. E. (2012). Strategie interwencji kryzysowej. Warszawa:
PARPA.
Greenstrone, L. J. Leviton, S.C. (2004). Interwencja kryzysowa. Gdańsk: Gdańskie
Wydawnictwo Psychologiczne.
Łuba, M., Doleszczak, D., Kulczykowska, M., Nalazek, P., Pogodzińska, O., Sikora,
A., Szadura-Urbańska, E. (2021). Młodzi w kryzysie. Warszawa: Urząd M. St.
Warszawy
Należy pamiętać, że w sytuacji doświadczania silnego kryzysu, skutecznym sposobem wyjścia z niego może okazać się skorzystanie z profesjonalnej pomocy.